Gelíska í dag

Írska; í daglegu tali er talað um írsku (irish) en ekki gelísku (gaeilge), en það er talað um gelísku í Skotland(enska: gaelic; gelíska: ghádligh).  Þannig að á Írlandi er töluð írska og í Skotlandi er töluð í Gelíska.  Skoska er svo annað mál (eða réttara sagt mállýska).

Í dag standa bæði Írland og Wales framalega í því að reyna að endurvekja tungumál þeirra og auka menntun í tungumálum þeirra.  Skotland stendur þar langt að baki og hefur ekki tekist eins vel til endurvakningar á áhuga á gelísku þar eins og hjá nágrönnum þeirra og frændum.

Írska er opinbert tungumál Írland og síðan 1. Janúar 2007 er írska einnig orðin að opinberu tungumáli hjá Evrópusambandinu.  Til gagns má bæta við að írskan er eina opinbera tungumálið í Evrópusambandinu þar sem enskan (eða annað tungumál) er yfirsterkara.

Þegar talað er um ,Irish speakers‘ er átt við þá sem tala og skilja írsku, en án þess þó endilega að nota hana dags daglega í samskiptum sínum.  Árið 2002 í Apríl voru 1.570.894 talendur írsku á móti 2.180.101 sem tala ekki írsku.

The Irish Language Today - Facts and Figures

Figure: Percentage of Irish speakers in Ireland.
Copyright IrishGaelicTranslator.com 2007. Based on source data by the CSO.

Á þessari töflu sést að það hefur orðið aukning á ári til árs á þeim sem tala írsku, hvort sem það er sem fyrsta mál eða annað.   Einnig bendi ég á síðu Wikipedia um írsku sem góða lesningu um tungumálið og hverjir tala það í dag.

Í Skotlandi, snúa málin öðruvísi.  Ástæðurnar fyrir því að þessi tungumál hafa átt erfitt uppdráttar eru bæði margar og flóknar og ekki auðvelt að rekja í einni bloggfærslu, heldur verður það efni í fleiri.  En hægt er að segja það að þar að baki er bæði pólitik og sálfræði í gangi sem á sér mörg hundruð ára sögu og er hún mismunandi eftir því hvaða land við á að sinni.  En eflaust er hægt að segja með sanni að verst úti hafa Skotar orðið varðandi viðhald á tungumáli sínu og mun ég vonandi skrifa færslu um það von bráðar.

Census 2001 Scotland: Gaelic speakers by council area

Council Area	Total pop 91	Total pop 2001	Change 91-01	Gaelic sp 91	Gaelic sp 01	Change 91-01
Aberdeen City	204,885	212,125	+ 7,240	1,134	1,420	+ 286
Aberdeenshire	215,387	226,871	+ 11,484	887
Angus	107,740	108,400	+ 660	483
Argyll & Bute	91,968	91,306	- 662	4,877	4,158	- 719
Clackmannanshire	47,679	48,077	+ 398	268
Dumfries & Gall	147,805	147,765	- 40	515
Dundee City	149,877	145,663	- 4,214	593	545	- 48
East Ayrshire	122,455	120,235	- 2,220	378
E. Dumbartonshire	109,400	108,243	- 1,157	966
East Lothian	84,114	90,088	+ 5,974	322
E. Renfrewshire	85,252	89,311	+ 4,059	543
Edinburgh City	418,748	448,624	+ 29,876	3,089	2,132	- 957
Eileanan Siar	29,600	26,502	- 3,098	19,546	15,723	- 3,823
Falkirk	141,145	145,191	+ 4,046	518
Fife	341,199	349,429	+ 8,230	1,477
Glasgow City	606,805	577,869	- 28,936	6,018	5,731	- 287
Highland	204,004	208,914	+ 4,910	14,713	12,069	- 2,644
Inverclyde	90,103	84,203	- 5,900	461
Midlothian	79,011	80,941	+ 1,930	227
Moray	83,616	86,940	+ 3,324	470
North Ayrshire	136,875	135,817	- 1,058	596
North Lanarks	323,826	321,067	- 2,759	1,070
Orkney Islands	19,612	19,245	- 367	92
Perth & Kinross	126,231	134,949	+ 8,718	1,403	1,463	+ 60
Renfrewshire	173,304	172,867	- 437	1,007
Scottish Borders	103,881	106,764	+ 2,883	460
Shetland Islands	22,522	21,988	- 534	105
South Ayrshire	112,658	112,097	- 561	483
South Lanarks	299,998	302,216	+ 2,218	1,216
Stirling	78,833	86,212	+ 7,379	826
W. Dumbartons	96,062	93,378	- 2,684	668
West Lothian	143, 972	158,714	+ 14,742	567
SCOTLAND	4,998,567	5,062,011	+ 63,444	65,978	58,552	- 7,426

Sources: The Scottish Office (1996) The New Councils, Tables 4, 5: Residents knowing Gaelic;

 Í þessari töflu sést að frekar en að þeir sem tala gelísku í Skotlandi fari fjölgandi, fer þeim fækkandi.

Skotland er þó að reyna að bregðast við, þá sérstaklega með kennslu á gelísku í leikskólum og barnaskólum.  Þá er hægt að velja um skóla sem kenna eingöngu á gelísku eða kenna á gelísku meðfram ensku.

Flestir sem ég hef kynnst í gegnum námið í Skotlandi hafa haft orð á því að þeim finnst mjög merkilegt að ég eigi mér annað tungumál heldur en bara enskuna.  Þær sem hafa fylgt mér í gegnum tvö ár í Gelísku, tvö ár í forn írsku og svo ár í forn welsku, eru sammála því að það er nauðsynlegt að kunna fleiri mál en bara móðurmálið.  Einnig finnst þeim slæmt að hafa misst af þeim möguleika að geta lært gelísku strax á barnaskólaaldri eins og börn fá tækifæri í dag.  Vinkona mín er einmitt ákveðin í því að þegar og ef hún eignast nokkurn tíman börn muni þau fá tækifæri á að kynnast tungumáli lands síns.  Svo er einmitt alltaf sniðugt að geta brugðið sér til útlanda og kjaftað sín á milli án þess endilega að sá sem næst þér og þínum standi skilji hvað þú ert að tala um.

Athugasemdir

[Toshiki Toma, 20.6.2007 kl. 22:43]

Komdu sæl. Þetta er mjög áhugavert. Það virðist vera líka svar fyrir sðurningu sem ég var með áður. Ég les þetta vel á eftir. (Sorry, ég þarf að taka góðan tíma til að skilja íslesnkuna (sérstaklega um flíkin mál) vel